فرش های محرابی

فرش‌های محرابی، سجاده‌ای، جانمازی؛ از گذشته در ایران، قفقاز، شمال آفریقا، آسیای میانه و آناتولی؛ بافته و مورد استفاده قرار می‌گیرد. قالی‌های محرابی انواع مختلفی دارند و دارای طبقه‌بندی گوناگون می‌باشند.

طبقه‌بندی قالی‌های محرابی

با توجه به گستردگی فرش‌های محرابی آن‌ها را از چند بعد، طبقه‌بندی کرده‌اند که شامل:

1. بعد تاریخی
2. بعد جغرافیایی
3. بعد طرح و نقش
4. بعد رجشمار
5. بعد اندازه

بعد تاریخی

یکی از این طبقه‌بندی ها از بعد تاریخی است که تاریخ آن را تا قبل از دوره صفویه می‌دانند این بدان نیست که فرش‌های طرح محرابی در زمان قبل از صفویان نبوده است، بلکه سندیت تاریخی برای وجود فرش‌های محرابی در دوره قبل از صفویه وجود ندارد.

البته این بدان معنا نیست که تنها فرش‌های طرح محرابی بدین گونه هستند، دیگر طرح‌های فرش نیز مربوط به دوره صفویان هست و قالی به‌صورت عام از دوره صفویان به بعد است. به‌عنوان مثال فرش‌های زمان تیموری معمولاً به‌صورت تکه شده هستند که بیشتر در خارج از کشور ایران یافت شده‌اند.

بیشتر فرش‌های موجود در حال حاضر از دوره صفویان و قاجاریه است که مابین این دو سلسله خلأ بزرگی از عدم فرش وجود دارد. فرش‌های دوره صفوی اغلب دارای کتیبه هستند.

بعد جغرافیایی

دیگر طبقه‌بندی‌ها بر اساس پراکندگی جغرافیایی است. بر اساس تنوع بافت در دیگر شهرها از تنوع متفاوتی برخوردار است. طرح محرابی در شهرهای تبریز، کرمان، کاشان، اصفهان و مشهد موردتوجه قرار گرفته است.

غیر از شهرهای بزرگ؛ ایلات و روستاییان فرش‌های طرح محرابی را موردتوجه قرار داده است و شامل طرح‌های منحصر به فردی ازجمله: بیجار، سنه، هریس آذربایجان، قشقایی، ترکمن، دُرُخش خراسان و تعداد زیادی روستاهای دیگر، می‌باشند.

بعد طرح و نقش

از دیگر طبقه‌بندی از دید طرح و ظرافت؛ در بافت و نقشه آن هست که به سه گروه اصلی شهری، روستایی، عشایری تقسیم می‌شود. ویژگی اصلی این طبقه‌بندی را بر اساس ظاهر بررسی می‌کنند.

فرش‌های شهری طرح‌های ظریف و منحنی دار هستند. فرش‌های روستایی از شکستگی خاصی برخوردارند و فرش‌های عشایری دارای طرح‌های گسسته می‌باشند.

این طبقه‌بندی نیاز به مطالعه دقیق دارد زیرا صفت‌های برشمرده از کلیتی را دارا می‌باشند که این امر در همه فرش‌ها صدق نمی‌کند به عنوان مثال فرش‌هایی که در شهر بافته می‌شوند دارای طرح شکسته می‌باشند.

بعد رجشمار

از دیگر طبقه‌بندی فرش‌ها می‌تواند بر اساس نوع بافت مورد مطالعه قرار بگیرد. به طور مثال 30-18 رج را در یک گروه، 30-50 رج را در گروهی دیگر و از 50 رج بیشتر را می‌توان در گروهی دیگر طبقه‌بندی کرد. این نوع طبقه‌بندی از دقت بالایی برخوردار است و طبقه‌بندی فنی هست.

بعد اندازه

در کتاب طرح و نقش شرقی از آقای فورد

طرح‌های محرابی ازنظر اندازه به سه گروه تقسیم بندی می‌شوند؛ این اندازه‌ها شامل: 80*120، 90* 150 و 120*180 می‌باشند.

1. فرش‌های محرابی 80*120 به علت اندازه قابل حمل و راحتی قابل حمل بودن آن در بین عشایر مشترک است.
2. فرش‌های محرابی با ابعاد 90* 150 که در ایران به ذرع و نیم در بین ترک‌ها به نماز لیک معروف هستند.
3. فرش‌های محرابی با اندازه 120*180 سانتی‌متر است که در ترکیه بانام سجاده و در ایران بانام دو ذرع شهرت دارد. در مناطق همدان و تبریز که ترک‌زبان دارند نیز با همان نام سجاده‌ای قابل‌شناسایی است.

طبقه‌بندی فرش‌های علاوه بر موارد بالا ازنظر سبک بافت هست، که در نوع؛ گلیم بافت، قالی بافت و ورنی بافت نیز مورد توجه واقع‌شده است.