کلیات ظرافت فرش

ظرافت فرش

ظرافت فرش معیاری است برای تفکیک فرش‌های مرغوب و باکیفیت از فرش‌های معمولی و در واقع هر قدر ظرافت بیشتر باشد، نقش‌ها زیباتر و فرش ارزشمندتر خواهد بود.

ظرافت فرش یکی از عوامل مهم در خرید آن محسوب می‌شود. از این رو در انتخاب و قیمت فرش بسیار تأثیرگذار است. هر یک از این عوامل، شامل:

1) ابعاد، 2) وزن، 3) الیاف، 4) شانه و تراکم، 5) نخ خاب، 6) نوع بافته و 7) پرداخت است.

1) ابعاد فرش

همان‌طور که مشخص است، فرش به دو صورت ماشینی و دستباف بافته می‌شود. 3 ابعاد رایج در فرش 3، 6 و 9 متری است که به ترتیب این ابعاد 3*2، 3/5*2/5 و 4*3 متری بافته می‌شود.

نکته قابل توجه در این ابعاد؛ سایز فرش 9 متری است که بعضی از افراد به اشتباه برای فرش 9 متری اندازه فرش 3*3 مدنظر می‌گیرند این در حالی است که فرش در حالت استاندارد به صورت مستطیل عرضه می‌شود و ابعاد فرش 9 متری؛ 3/5*2/5 متری است.

2) وزن فرش

وزن فرش خود به دو قسمت مهم که الف) وزن فرش دستباف و ب) وزن فرش ماشینی؛ است، تقسیم می‌شود.

الف) وزن فرش دستباف

از انواع شناخته شده فرش‌های دستباف ایرانی، کاشان، تبریز، اصفهان، قم و نائین هستند. وزن فرش کاشان را عنوان می‌کنیم و مابقی شهرها وزنی کمتر از فرش کاشان دارند.

• وزن قالیچه کاشان معمولی بین 12 تا 15 کیلوگرم است.
• قالی 6 متری پشم، 37 خانه-کاشان،  وزنی معادل 18 تا 20 کیلوگرم دارد.
• قالی 6 متری پشم، 51 خانه- کاشان، وزنی معادل 20 کیلوگرم دارد.
• قالی 6 متری کاشان 51 خانه-کرک، وزنی معادل 25 کیلوگرم دارد.
• قالی 9 متری کرک، 60 تا 66 خانه-کاشان، 45 کیلوگرم است.
• قالی 9 متری پشم 51 خانه-کاشان، 35 کیلوگرم وزن دارد.

ب) وزن فرش ماشینی

عوامل زیادی در وزن فرش ماشینی تأثیر می‌گذارند. وزن آن بر اساس شانه و تراکم و نوع الیاف به کار رفته در آن متغیر است. همچنین در هنگام صادرات فرش ماشینی وزن آن بسیار مورد اهمیت است زیرا در هنگام صادرات باید پرداخت مبلغ جهت حمل وزن صورت گیرد.

3) الیاف فرش

یکی دیگر از عوامل ظرافت فرش و در واقع از اصلی‌ترین بخش در تعیین کیفیت و دوام قالی، نخ و یا الیاف مورد استفاده در آن است. الیاف قالی به دو دسته تقسیم می‌شوند. الیاف فرش ماشینی و الیاف فرش دستباف.

الف) الیاف فرش ماشینی 

الیاف فرش ماشینی به دو دسته طبیعی و مصنوعی تقسیم می‌شود.

الیاف مصنوعی فرش ماشینی با افزایش تقاضا در بازار باعث تولیدات انبوهی شده است. این الیاف شامل:

• 1) اکریلیک
• 2) نایلون
• 3) پلی‌استر
• 4) پلی پرپیلن
• 5)  نوع بازیافتی این الیاف که کیفیت چندان خوبی ندارد، ویسکوز نام دارد.

از الیاف طبیعی فرش ماشینی به نخ پشم می‌توان اشاره کرد، این نوع در کشور عشایر نشین ما به راحتی قابل دسترس است. از پشم هم در فرش دستباف و هم در فرش‌های ماشینی استفاده می‌شود.

ب)الیاف فرش دستباف

الیاف فرش دستباف به دو نوع طبیعی و شیمیایی تقسیم می‌شوند. الیاف طبیعی فرش دستباف به دو نوع: الف) الیاف گیاهی ، ب) الیاف حیوانی؛ تقسیم می‌شوند.

الف) الیاف گیاهی: از الیاف گیاهی فرش دستباف می‌توان به پنبه، کتان، کنف. چتایی (کنف هندی، نوعی گیاه نرم و براق)؛ اشاره کرد.

ب) الیاف حیوانی: الیاف حیوانی قالی‌های دستباف شامل پشم، مو و ابریشم است.

4) شانه و تراکم

به بیان ساده مفهوم شانه و تراکم برای فرش ماشینی و دستباف متفاوت است، چرا که شانه و تراکم معیاری برای فرش ماشینی محسوب می‌شود و معیار و یا بهتر است بگوییم واحد اندازه‌گیری رجشمار برای فرش دستباف استفاده می‌شود.

مفهوم شانه و تراکم در فرش ماشینی

• شانه: همان تراکم عرضی است. به تعداد گره (ریشه) در یک متر عرضی؛ تراکم عرضی گفته می‌شود.
• تراکم: به تعداد گره‌ها در یک متر طولی گفته می‌شود. در واقع منظور از تراکم؛ همان تراکم طولی است یا به اصلاح همان کوبیدگی گره‌های فرش بر روی یکدیگر را گویند.

مفهوم رجشمار در فرش دستباف

به تعداد گره‌های موجود در عرض فرش را با واحد اندازه گیری رجشمار در فرش دستباف تعیین می کنند.

5) ارتفاع نخ خاب

اگر بخواهیم نخ خاب فرش را به زبان ساده عنوان کنیم؛ همان پرزهای فرش محسوب می‌شوند؛ و به طریق تخصصی‌تر، همان گره‌های یو شکلی است که در حین بافت فرش بر  روی تار و پود فرش زده می‌شود و فرش ما شکل می‌گیرد.

هر چه تعداد گره‌ها در فرش بیشتر شود و اگر ارتفاع نخ خاب کمتر باشد، جلوه ی فرش بیشتر می‌شود. به بیان دیگر هر اندازه ارتفاع نخ خاب افزایش پیدا کند، به دلیل اینکه پرزها بر روی هم خم می‌شوند از ظرافت فرش و زیبایی آن کاسته خواهد شد.

6) نوع بافته

نوع بافته فرش در قالی های ماشینی و دستباف متفاوت است.

الف) نوع بافته در فرش ماشینی:

این نوع بافته توسط ماشین های بافت فرش انجام می‌شود و با نوع بافت فرش دستبافت متفاوت است چرا که بافت ها توسط گره‌ها یا همون عرض بافت، استانداردهای تولید و دستگاه های بافت که شامل: وندویل و شونهر؛ است، مشخص می‌شوند.

ب) نوع بافته در فرش دستباف:

 از جمله نوع بافته فرش دستبافت می توان به موارد زیر اشاره کرد:

• گره فرش: 

پرزی و به زبان ساده بافتی است که بر روی تارها چله زده می شود. انواع مختلفی دارد که شامل: گره فارسی، گره ترکی، گره های تقلبی، بی گره بافی (کمانشی، تقلبی U شکل)، کمانشیب، جفتی بافی، گره های هنری، دو رنگ، گره هنری تک تار یا پیچشی، آویز، قرفی، مغلوب، اسپانیولی، مضاعف، گره تک تاری، گره سنه؛ می شوند.

• خامه فرش: 

نخ پشمی دولا که پرزهای فرش را تشکیل می دهد؛ به اصطلاح خامه می گویند.

• استاندار تولید:

استانداردهای تولید فرش دستباف در حوزه مواد اولیه از سال 1354 تا سال 1393 به تصویب رسیده است. این مواد شامل: نخ پنبه ای، پشمی و ابریشمی، دار و ابزار، رنگ و رنگرزی، نقشه، گره، انواع فرش، بافت، مشخصات فنی، بسته بندی و اطلاعات برچسب  می باشند.

7) پرداخت

مرحله نهایی که بر ظرافت فرش تاثیر مهمی دارد؛ مرحله پرداخت است. به یک دست کردن پرزها و یا همان نخ های فرش به طوری که زیبایی فرش دوچندان شود، پرداخت گویند. پرداخت فرش هم در مرحله ی بعد از بافت آن، به جهت کارهای پایانی فرش انجام می‌شود تا کار بدون هیچ اشکالی و با ظرافت کامل تحویل شود و هم در زمانی که فرش کهنه شده انجام می‌شود تا مجدد جلوه فرش باز گردد.