تاریخچه رنگرزی در جهان

استفاده از گیاهانی که دارای رنگ هستند، مواد اولیه برای انجام رنگرزی به حساب آمده اند. در ابتدا استفاده از مایع گیاهان و انواع رنگ ایجاد شده از آن ها برای خودآرایی مردان بیشتر استفاده می شده است. بعد از گذشت سال ها استفاده از رنگ آن ها جهت رنگرزی رواج یافت.

تاریخچه رنگرزی در جهان

با وجود اینکه دلیل قاطعی در دسترس نیست اما می توان گفت بیش از 3000 سال قبل از میلاد در چین، رنگرزی انجام می شده است. از این رو قدیمی ترین سندها در مذهب هندو راجع به رنگرزی وجود دارد که تاریخچه رنگرزی آن ها به 2500 سال پیش از میلاد است. در آن زمان رنگرزها پارچه های زربافت و کالاهای ابریشمی را با رنگ‌های مختلف رنگ می کردند. با وجود چنین سندهایی مشخص می شود در گذشته کار رنگرزی، امری معمول و متداول بوده است.

این نظر وجود دارد که صنعت رنگرزی از ایران به مصر انتقال یافته است. از نقاشی های روی دیوارها در مصر چنین برداشت می شود که در 3000 سال پیش رنگرزی در مصر برای رنگ آمیزی حصیر ها استفاده می شده است و آن ها را روی دیوارها آویزان می کردند.

مواد رنگزای مورد استفاده

از بوته رنگرزها، به عنوان رنگ‌های قرمز و زرد برای کالاهای نساجی استفاده می شده و امروزه به عنوان گلرنگ شناخته می شود. حدود 1400 سال پیش مصری ها کالاهای نساجی را با ظرافت خاصی می ساختند و این توانایی را داشتند تا با رنگ‌های مختلف آن ها را رنگ آمیزی کنند.

یکی از مواد رنگزای طبیعی ارغوانی صوری بوده است که به آن ارغوانی امپراتوری نیز گفته می شود و در جهان باستان ارزش زیادی داشته است؛ و از نوعی حلزون دریایی به دست آمده است. از این رنگ در رنگرزی شنل سزارها استفاده می شده است.

در شهر بمبئی در کشور هندوستان، بر اثر حفاری یک کارگاه رنگ‌رزی کشف شد در این کارگاه نقاشی سیاره عطارد به چشم میخود که کیف پولی را حمل می کرد، ایننشان می دهد در آن زمان شغل رنگرزی امری پر سود به شمار می آمد.

مواد رنگزای طبیعی

تا اواسط قرن نوزدهم تمام مواد رنگزا از مواد طبیعی به دست آمده است. اکثر مواد رنگزا ریشه طبیعی داشته اند و در قرون وسطی از آن ها استفاده می شده است؛ اما این رنگ‌ها به تنهایی نمی توانستند رنگ‌های با ثباتی در نساجی باشند به همین دلیل الیاف را با مواد رنگزا مانند اکسید آلمینیوم، آهن و قلع که له آن ها دندانه می گویند، رنگرزی می کردند.

از متداول ترین موارد رنگرزی دندانه ای آلزارین بوده که از ریشه گیاه رناس به دست می آمده است. این ماده به‌طور وسیع در هندوستان، ایران و اروپا کشت می شد؛ که از مخلوط این ماده با اکسید آلمینیوم رنگ‌های ارغوانی مایل به بنفش و قرمز استفاده می کردند.

در سال 1844 میلادی کتابی توسط پارنل نوشته شد که آمار مفید و خوبی را درباره موارد رنگزای طبیعی که قبل از تولید رنگ‌های مصنوعی مورد استفاده قرار می گرفت؛ داده است.

بعد از آن در سال 1863 روش رنگ‌رزی موفقی با رنگ سیاه که بر اساس اکسیداسیون آنیلین کشف شد، بدین صورت بود که این ترکیب روی الیاف پنبه آغشته شد و نتیجه موفقیت آمیزی را ایجاد کرد این عمل توسط لایت فوت برای اولین بار انجام شد.

مواد رنگزای استفاده شده بر اساس ساختار شیمیایی و نوع کاربرد تقسیم بندی می شوند.

هدف از رنگرزی کالاهای رنگرزی است که این عملیات بر روی آن ها انجام می شود این کالا ها به سه دسته الیاف، نخ و پارچه تقسیم می شوند که فرایند رنگرزی بر روی هر یک انجام می شود.

در فرایند رنگ‌رزی مولوکولهایی مواد رنگزا با تار و پود الیاف ترکیب می شود و تار و پود ها شبیه به مولکول های رنگ می شوند.

نگاهی به پیشینه هنر رنگرزی در ایران

تاریخچه رنگرزی در ایران نیز در دوره ساسانیان این هنر، با توجه به پیدایش صنعت قالی‌بافی نقش برجسته‌ای داشته است. درواقع هم‌زمان با پیدایش هنر قالی‌بافی، هنر رنگ‍‌رزی در دوره ساسانیان ارزش بسیار بالایی به خود گرفته بود. به‌طور کلی تاریخچه رنگرزی در ایران به دوره ساسانی بازمی‌گردد.

ویژگی اصلی رنگ‌ها در دوره ساسانی درخشش کمتری یافت؛ اما در دوره آل‌بویه و سلجوقیان رنگ‌ها زنده‌تر شده‌اند و در همین دوره در شهرهای اصفهان و کاشان تعدادی کارگاه‌های رنگرزی شکل گرفت و بافته‌های باستان‌شناسی وجود این کارگاه‌ها را ثابت می‌کند.

آثار باقی‌مانده از کارگاه‌های قالی‌بافی موجود در پیش از اسلام در ایران باعث شد باستان شناسان و تاریخ نویسان یونانی قدمت برخی از این کارگاه‌ها را به 400 سال قبل از میلاد عنوان کنند.