بافت فرش توسط یک سری نخ‌هایی که بر روی دار قالی‌بافی قرار دارد، بافته می‌شود. در این مقاله می‌خواهیم انواع نخ‌های استفاده شده در دار قالی‌بافی و همچنین به بررسی انواع انواع نخ در فرش ماشینی و فرش دستباف بپردازیم.
انواع نخ جهت قالی‌بافی:
- نخ تار: اغلب از پنبه با پلی‌استر ساخته می‌شود، در واقع دوام فرش عامل مهمی است که توسط کیفیت این نخ تعیین می‌شود.
- نخ خاب: نخی است که تمامی سطح روی فرش را تشکیل می‌دهد و در معرض پاخوردن است. از این رو این نخ باید کیفیت بالایی داشته باشد.
- نخ پود: این نخ به صورت عرضی وارد می‌شود طوری که در حین قالی‌بافی، به هم کوبیده می‌شود. جنس نخ پود؛ پنبه، جوت (گیاه کنف) و پلی‌استر، است.
انواع نخ در فرش ماشینی:
نخ در فرش ماشینی انواع مختلفی از نخ‌های طبیعی و مصنوعی استفاده می‌شود. انواع الیاف مصنوعی فرش ماشینی شامل: 1) پلی‌استر، 2) اکریلیک، 3) بی سی الف 4) پلی‌پروپیلن 5) ویسکوز یا پلی‌استر فیلامنت، می‌شوند؛ که در ادامه به هر یک می‌پردازیم:
1) پلی‌استر:
این الیاف به صورت صنعتی تولید می‌شود و جایگزین خوبی برای پنبه شده است. برای اولین بار توسط آقای کاروترز در سال 1928 میلادی تولید شد. نخ پلی‌استر طبق فرآیندی پلیمریزاسیون تراکمی، اسید ترفتالیک و اتیلن گلایکون به دست می آید.
استفاده از نخ‌های پلی‌استر در فرش‌های فانتزی است. این نوع فرش ها را ابریشم گونه نیز می گویند زیرا براقیت خاصی دارند و رخ زیباتری به فرش می دهند و شباهت زیادی به نخ‌های ابریشم مصنوعی دارند.
بر اساس آمار ارائه شده در اسل 2012 تولید فلامنت پلی‌استر به افزایش 9/1 درصدی به 27/3 میلیون تن در سال رسیده است. از این رو با توجه به روند صعودی آن در کشور ایران نیز، پلی‌استر باعث افزایش اشتغال و همچنین عدم نیاز به واردات مواد مصرفی در تولید آن پرداخت.
ویژگی و خواص نخ پلی‌استر
از جمله ویژگی و خواص نخ پلی‌استر می توان به موارد زیر اشاره کرد:
- مقاومت زیاد در برابر مواد شیمیایی
- براقیت زیاد
- عدم حساسیت زایی
- عدم پرزدهی
- ثبات سایشی بالا
- ثبات نوری بالا
- لطافت و نرمی
- ثبات شست و شویی بالا
- پایداری بالا در شرایط اسیدی
- ثبات در برابر شرایط گرمایی و حرارتی
معایب پلی‌استر:
به دلیل نازک بودن دوام خوبی ندارند. در برابر الکل مقاومت ندارد. استفاده از این فرش ها در مکان های پر رفت و آمد توضیه نمی‌شود چرا که پس از مدتی استفاده، سفت می‌شوند.
2) اکریلیک:
اکریلیک برای اولین بار، درسال 1948 با نام تجاری اورلون وارد بازار گردید. الیاف اکریلیک از پلیمری به نام پلی اکریلو نیتریل با میانگین مولوکولی حدود 1900 مونومر واحد ساخته شده است. از این رو در ایلات متحده به چنین پلیمری که حداقل 85 درصد آن پلیمر نیتریل باشد، اکریلیک می گویند.
در تولید این نخ ها از فرآیند های تر ریسی و خشک ریسی استفاده می‌شود. از این رو قابلیت نخ اکریلیک در هر یک از این فرآیندها، متفاوت است. به عنوان مثال: نخ اکریلیک در فرآیند تر ریسی قابلیت جذب رطوبت بیشتری نسبت به نخ اکریلیک در فرآیند خشک ریسی دارد.
تولید نخ اکریلیک
برای تولید آن ابتدا به وسیله دستگاه های رنگرزی الیاف آن از هم باز شده و شسته می‌شود. با در نظر گرفتن رنگ های دلخواه؛ رنگ می‌شود. این نخ ها در صورتی که رطوبت و دمای آن ها به نحو مطلب برسد، وارد مرحله ریسندگی می‌شوند.
پس از آن الیاف را به صورت فیتیله در می آورند یعنی آن ها را مخلوط و موازی و مستقیم می کنند و نهایت فیتیله ایجاد می‌شود. پس از طی فرآیندی فیتیله ها بسته به ظرافت نخ که 6 و یا 10 است به یک فیتیلیه تبدیل می‌شود.
بعد از مراحل فوق، کشش پایانی و تابیدن نخ ها انجام می‌شود و بر اساس نمره نخ و چند لایه بودن آن، نخ یک لایه به دست می آید.
از جمله مراحل پایانی؛ آن ها را توسط دستگاه دولاکنی، دولا می کنند و طی فرآیندهای مربوطه به صورت بوبین در می آید.
نخ اکریلیک که از مرحله دولا شدن تولید می‌شود آماده بافندگی است، در نهایت مرحله تثبیت رنگ بر روی آن انجام می‌شود و هیت ست می‌شود.
هیت ست:
در حین تولید نخ به آن حالت پف و توپر شدن می دهند تا در حین استفاده در بافت فرش ماشینی، شفافیت خاصی داشته باشد. با انجام هیت ست؛ مقاومت نخ و پاخور بودن فرش، افزایش می یابد.
ویژگی و خواص نخ اکریلیک
از جمله ویژگی و خواص نخ اکریلیک می توان به موارد زیر اشاره کرد:
- برگشت پذیری خوب
- مقاوم دربرابر روغن و مواد شیمیایی
- شست و شوی آسان و ثبات اندازه
- زیر دست نسبتا زبر
- مقاومت فشار بالا
- پوشانندگی زیاد
- مقاوم در برابر نور خورشید
- دارای ویژگی شبیه به پشم
نخ اکریلیک دارای ویژیگی شبیه پشم دارند و همین موضوع ایجاد منسوجات شبه پشم و شبه پنبه و یا ترکیبی از آن ها را فراهم کرده است.
3) بی سی اف
در تولید فرش ماشینی الیاف به دو صورت جزئی و پیوسته تولید می‌شوند. الیاف جزئی در اندازه های 7 تا 25 سانتیمتری در هم تنیده شده و نخ را ایجاد می کنند. نخ‌های bcf به صورت نامحدود در هم تنیده می‌شوند و مورد استفاده در فرش ماشینی قرار می گیرند.
4) پلی‌پروپیلن (پ-پ)
این الیاف در سال 1960 توسط مراکون در ایتالیا تولید و عرضه گردید. پلی پرویلن از طریق پلیمریزاسیون پروپیلن به صورت یک پلیمر خطی تهیه می‌شوند که به صورت مختصر به آن پ-پ می گویند.
دو کاربرد پلی‌پروپیلن، الیاف و نخ‌های نواری هستند که با روش نسبتا آسانی از طریق ذوب ریسی تهیه می‌شوند.
5) ویسکوز یا پلی‌استرفیلامنت
از انواع نخ می توان به الیاف ویسکوز اشاره کرد. این نخ در سال 1891 توسط دو شیمی دان کشف شد و در سال 1892 به ثبت تجاری رسید. نخ ویسکوز نخی نیمه طبیعی به حساب می آید. این نخ از سلول بازیافتی به دست آمده است. در واقع این نخ دارای ماهیتی گیاهی است.
ویژگی و خواص نخ ویسکوز
- جذب رطوب بالا تا 50% بیشتر از پنبه
- لطافت و نرمی بالا
- ضد حساسیت است از این رو در بافت فرش که با بدن ارتباط مستقیم دارد، دارای مصرف فراوانی است.
- رنگ پذیری خوب
به دلیل اینکه رطوبت بالای را می پذیرد و نرم است از این رو نخ ویسکوز خاصیت برگشت پذیری به حالت اولیه خود را زود از دست می‌دهد.
