رنگرزی فرش

رنگرزی فرش به فرایندی گفته میشود که در طی آن کالای نساجی در محلولی که شامل مواد رنگزا و مواد شیمیایی می باشد، رنگ آمیزی گردد، و مولکول های رنگ، با دوامی نسبی با مولکول های کالای نساجی، پیوند محکمی برقرار نمایند. در رنگرزی، ماده‌ی رنگزا به طور کلی، به همه مواد طبیعی یا شیمیایی که قابلیت رنگرزی الیاف یا منسوجات را دارند اطلاق می شود. رنگ کالای رنگرزی شده نباید به آسانی در اثر شستوشو و یا در برابر نور از بین برود.

رنگرزی در لغت به معنای رنگ آمیزی بارنگ و آغشتن به رنگ است.

 تاریخچه رنگرزی

 تاریخچه رنگرزی فرش در ایران سابقه‌ای دیرینه و قدیمی دارد.براساس پژوهش های باستان شناسی، ایرانیان در رنگرزی مانند سایر اقوام و ملل قدیم بسیار با تجربه بودند و  برای سال های متمادی مواد رنگزای طبیعی یکی از اقلام صادراتی ایران بوده است. از نقاشی های روی دیواره های مقبره های مصر باستان چنین میتوان نتیجه گرفت که بیش از 3000سال قبل از میلاد مصری ها حصیر های رنگی ساخته می شد.

رنگرزی فرش در ایران سابقه ی کهنی دارد . کارگاه قالی بافی شاهان هخامنشی در شهر سارد و نوشته هایی در باره قالی ارغوانی رنگ روی آرامگاه کوروش، گواه این مدعاست.

در دوره ساسانی رنگرزان از احترام خاصی برخوردار بوده اند.نمونه های از پارچه های دوره ساسانی که شاهکارهایی از ذوق و ظرافت و هنر طراحی و رنگرزی به حساب می آید ناشی از وجود صنایع پیشرفته رنگرزی و نساجی و بی تردید بافت فرش است که اعتبار آن را به اوج می رساند. از نمونه فرش های ساسانی فرش بهارستان یا بهار خسرو می باشد.

روش های رنگرزی

 رنگرزی سنتی و رنگرزی صنعتی دو روش متداول رنگرزی می‌باشند. کاربری رنگرزی سنتی با نوین شدن صنعت نساجی، رفته رفته کاهش پیدا کرده‌است. مواد رنگزا، کالای رنگرزی، مواد شیمیایی کمکی و ماشین‌های رنگرزی چهار فرایند اصلی در رنگرزی می باشند.

مواد رنگزای طبیعی

دسته ای از رنگینه هایی با ثبات عالی و متوسط هستند که ریشه گیاهی و حیوانی دارند وبیشتر در رنگرزی سنتی نقش موثری دارند.

رنگ های طبیعی به سه دسته تقسیم می شود:

• رنگ های گیاهی
• رنگ های جانوری
• رنگ های فلزی

رنگ های گیاهی :

رنگ های گیاهی رنگ های هستند که از گیاهان بدست می آید و در رنگرزی خامه از آنها استفاده می شود. این رنگ‌ها که بهترین نوع رنگ برای رنگرزی خامه‌ها می‌باشند، از ثبات و شفافیت ویژه‌ای برخوردارند. این گونه رنگ‌ها از گیاهانی چون، روناس، پوست گردو، نیل، برگ مو، پوست انار و… گرفته می‌شود.

رنگ های جانوری:

این گونه رنگ‌ها از جانوران به دست می‌آید و حشره قرمزدانه، جانوری است که در رنگرزی جانوری از آن استفاده می‌شود. این حشره گونه‌های مختلفی چون قرمزدانه لهستانی، کرم ورمیلو، قرمزدانه هندی، قرمزدانه مکزیکی، دارد.

رنگ فلزی:

این رنگ‌ها از ترکیبات فلزی حاصل می‌شود و به صورت طبیعی وجود دارد مثل اکسید آهن (اُخرایی زرد و سرخ)، اکسید زرد سرب (مردار سنگ)،… آبی لاجوردی، آبی پروس. نوعی رنگ طبیعی فلزی دیگری وجود دارد که از جوهر قرمزدانه حاصل می‌شود

مواد رنگزای مصنوعی

رنگ‌های مصنوعی به دو دسته رنگ‌های آنیلینی و کرومی تقسیم می‌شوند. سال‌هاست که این گونه رنگ‌ها برای رنگرزی خامه‌ها استفاده می‌شوند. در دوران ناصرالدین شاه و در سال ۱۹۰۰ توسط مظفرالدین شاه با کوشش‌های زیادی برای جلوگیری از این گونه رنگ‌ها اقدام کردند.

رنگ‌های مصنوعی یا شیمیایی در مقابل شستشو و نور شفافیت و درخشش خود را از دست می‌دهد و به تدریج کمرنگ و کدر می‌شود. این گونه رنگ‌ها که عمدتا وارداتی هستند، هم به تولید داخلی رنگ لطمه می‌زند و هم به خاطر بی‌ثباتی رنگ، از ارزش دست‌بافت‌ها می‌کاهد و به اقتصاد داخلی و بازار لطمه فراوانی وارد می‌کند.